آموزش شیمی سال سوم دبیرستان + منابع یادگیری شیمی سال سوم دبیرستان

شیمی سال سوم دبیرستان نام یکی از مهم‌ترین عناوین درسی برای دانش آموزان رشته‌های ریاضی فیزیک و علوم تجربی می‌باشد. دانش آموزانی که در سال‌های اول و دوم دبیرستان با جدول مندلیف، و ویژگی‌های مولکول‌ها آشنا شده‌اند، در این درس بیشتر به ترکیب آن‌ها خواهند پرداخت و از موازنه گرفته تا نحوه انجام واکنش‌های شیمیایی را خواهند آموخت. در کتاب‌های نظام جدید، این واحد درسی در پایه یازدهم تغییراتی داشته است و نام فصل‌ها و برخی موارد درون آموزش تغییر داده شده است. در این مطلب به صورت کلی این موضوعات را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

دلیل اهمیت شیمی سال سوم دبیرستان

به طور کلی سال سوم دبیرستان (پایه یازدهم) نقش بسیار مهمی در ورود دانش آموزان به دانشگاه دارد. دانش آموزانی که این پایه تحصیلی را به خوبی بگذرانند، به راحتی می‌توانند بسیاری از سوالات کنکور سراسری و امتحانات نهایی خود را با سربلندی بگذرانند. این درس از این جهت برای دانش آموزان مهم است که در پایان سال تحصیلی، دانش آموزان می‌بایستی در امتحانات نهایی شرکت کنند که معدل آن به صورت مستقیم در کنکور آن‌ها تأثیر خواهد داشت. همچنین در کنکور سراسری تعداد زیادی از سؤالات از این درس ارائه می‌شود و دانش آموزانی که این درس را به خوبی بیاموزند، به راحتی از پس سؤالات آن بر خواهند آمد. در صورتی که قصد دارید تا آموزش‌های دروس شیمی را به خوبی بیاموزید، پیشنهاد می‌کنیم وارد لینک زیر شوید و از آموزش‌های ارائه شده توسط مجموعه فرادرس استفاده کنید:

مجموعه آموزش دروس شیمی — کلیک کنید

بودجه بندی شیمی سال سوم دبیرستان (پایه یازدهم) در کنکور سراسری

همان‌طور که در بالا گفته شد، شیمی سال سوم دبیرستان به خصوص از سال 93 به بعد در کنکور تأثیر فراوانی دارد؛ زیرا تا قبل از آن در هر سال یک سوم سؤالات از شیمی سال سوم دبیرستان انتخاب می‌شد ولی از سال 93 به بعد شاهد استفاده بیشتر از این درس در سوالات کنکور بودیم. تقریباً می‌توان گفت که نیمی از سؤالات کنکور مربوط به این پایه تحصیلی است. در کنکور سراسری از این درس 35 سؤال برای داوطلبان ورود به دانشگاه انتخاب می‌شود که در سال‌های اخیر حدود 14 سؤال از پایه سوم دبیرستان (یازدهم متوسطه) انتخاب شده است. این درس برای دانش آموزان ریاضی و تجربی به صورت یکسان تدریس می‌گردد ولی بودجه بندی‌های آن برای کنکور سراسری کاملاً متفاوت است. در ادامه بودجه بندی آن را مورد بررسی قرار خواهیم داد:

رشته ریاضی فیزیک

داوطلبانی که قصد شرکت در کنکور رشته ریاضی فیزیک را دارند، باید به 35 سؤال از مجموعه دروش شیمی پاسخ دهند. بودجه بندی زمانی که می‌توان به این درس اختصاص دارد، به صورت تقریبی 35 دقیقه (برای هر سؤال 60 ثانیه) می‌باشد. از آنجایی که حل سؤالات شیمی شامل مباحث حفظی و همچنین مسائل ریاضی و انجام محاسبات فنی است، داوطلبان می‌بایستی سرعت عمل بالایی را در حل و پاسخگویی به سؤالات داشته باشند. طی بودجه بندی‌هایی که در سال‌های اخیر در کنکور سراسری داشتیم، تعداد سؤالات آورده شده از درس شیمی سال سوم دبیرستان برای رشته ریاضی به شرح زیر بوده است:

فصل اول) قدر هدایای زمینی را بدانیم: 4 سوال
فصل دوم) در پی غذای سالم: 5 سوال
فصل سوم) پوشاک، نیازی پایان ناپذیر: 4 سوال

رشته علوم تجربی

یادگیری و حل سؤالات درس شیمی در مقایسه با سؤالاتی که در دیگر دروس تخصصی می‌آید، بسیار ساده‌تر هستند و دانش آموزان با صرف مقدار کمتری زمان، می‌توانند به تسلط خوبی در این درس برسند و به سؤالات آن پاسخ دهند. در رشته تجربی نیز مانند رشته ریاضی 35 سؤال از درس شیمی در کنکور سراسری آورده می‌شود و 14 سؤال از آن را شیمی پایه یازدهم متوسطه به خود اختصاص داده است. بودجه بندی سؤالات از این درس در سال‌های اخیر برای رشته تجربی به شرح زیر بوده است:

فصل اول) قدر هدایای زمینی را بدانیم: 4 سوال
فصل دوم) در پی غذای سالم: 4 سوال
فصل سوم) پوشاک، نیازی پایان ناپذیر: 6 سوال

سرفصل های شیمی سوم دبیرستان

نام این درس روی جلد کتاب‌های درسی «شیمی (3) و آزمایشگاه – برهم کنش میان مواد» بود. دانش آموزان در آن زمان، این درس را در سه بخش مجزا می‌آموختند. 3 بخش این درس را در زیر می‌توانید ببینید:

1. واکنش های شیمیایی و استوکیومتری

در این فصل، دانش آموزان ابتدا با واکنش‌های شیمیایی آشنا می شدند. سپس موازنه واکنش‌ها را می‌آموختند. پس از فراگیری این مقدمات که برخی از آن‌ها را در پایه‌های قبل آموخته بودند، به سراغ مهم‌ترین مبحث یعنی استوکیومتری می‌روند.

استوکیومتری بخشی از علم شیمی است که در آن نسبت مقدار عناصر در ترکیب‌ها و روابط ریاضی مقادیر مواد در واکنش های شیمیایی مورد بحث قرار می‌گیرد. با استفاده از روابط استوکیومتری می‌توانیم بین میزان مواد واکنش دهنده و فرآورده ها در یک واکنش شیمیایی، یک ارتباط ریاضی بدست بیاوریم و از این طریق واکنش شیمیایی را مورد بررسی قرار داده و به صورت دقیق میزان مصرف هر کدام از مواد را بدست بیاوریم.

این فصل را می‌توان یکی از سخت‌ترین مباحث درس شیمی دانست. برای فراگیری آن دانش آموزان ضمن رعایت اصول علم شیمی باید در محاسبات ریاضی نیز دقت بسیار زیادی داشته باشند.

2. ترمودینامیک شیمیایی

در این بخش دانش آموزان به تبادل انرژی در واکنش‌های شیمیایی خواهند پرداخت. در ابتدا به دانش آموزان، آموزش داده می‌شود که هر ماده‌ای انرژی دارد که این انرژی به صورت غیر یکنواخت در میان ذرات ماده تقسیم شده است که این انرژی در حالت‌های مختلف، متفاوت است و هر ماده‌ای می‌تواند انرژی خود را با محسط پیرامون تبادل کند. این ویژگی ماده یعنی تبادل انرژی که با محسط پیرامون خود برقرار می‌کند، ترمودینامیک شیمیایی نام دارد. این علم آنقدر گسترده است که در این درس دانش آموزان، تنها به نحوه تبادل انرژی و محاسبات پیرامون آن می‌پردازند و از بسیاری موارد دیگر مانند شرایط انجام آزمایش و دیگر پارامترهای موثر صرف نظر می‌شود.

به نسبت استوکیومتری، این بخش مقداری ساده‌تر است و دانش آموزان به راحتی می‌توانند موضوعات آن را فرا بگیرند. با وجود سوالات بسیاری که از این بخش در سوالات امتحان و کنکور می‌آید، دانش ۀموزان توجه ویژه‌ای به یادگیری این بخش داشته‌اند.

3. محلول ها

یکی از ساده‌ترین بخش های شیمی سال سوم دبیرستن، بخش محلول‌ها است. دانش آموزان در سال‌های قبل آموخته‌اند که موارد به دو ضوت خالص (عناصر و ترکیب‌ها) و ناخالص (همگن، ناهمگن و محلول‌ها) تقسیم بندی می‌شوند. در این درس به موارد ناخالص (مخلوط) پرداخته می‌شود.

در ابتدا فازهای مختلف برای دانش‌آموزان تشریح می‌شود. سپس به انحلال مواد مختلف در آب پرداخته می‌شود و نحوه ایجاد این انحلال با استفاده از تصاویر به دانش آموزان آموخته می شود و سپس در مورد آنتالپی و آنتروپی محلول‌ها مطالبی آورده می‌شود و مفهوم انحلال پذیری مواد برای دانش آموزان تشریح می‌گردد. در ادامه به غلطت مواد پرداخته شده و موضوع الکترولیت مورد بحث قرار می‌گیرد.

پس از یادگیری این مطالب، دانش آموزان برای یادگیری سرفصل‌های شیمی پیش دانشگاهی (پایه دوازدهم) آماده می‌شدند. با کلیک بر روی لینک زیر می‌توانید آموزش شیمی پایه دوازدهم را که توسط مجموعه فرادرس آماده شده است، مشاهده کنید:

آموزش شیمی ۳ - پایه دوازدهم – کلیک کنید

فصول شیمی پایه یازدهم و بررسی تغییرات ایجاد شده

در سال‌های اخیر با توجه به تغییر نظام آموزشی، نام شیمی سال سوم دبیرستان به شیمی (2) پایه یازدهم متوسطه تغییر پیدا کرده است. شیمی پایه یازدهم نیز مانند کتاب دوره‌های قبل دارای سه فصل می‌باشد ولی موضوع فصول و سرفصل‌های آن تغییر کرده است. هدف نظام آموزش از دروس دوم متوسطه به صورت زیر عنوان شده است:

با درك فرایند علوم تجربی به تصور درستی از مسائل واقعی، توانمندی‌ها محدودیت‌های هر کدام از شاخه‌های علوم تجربی دست پیدا کنند.
با استفاده از منابع علمی معتبر علم تجربی بتوانند تجربه‌های شخصی ایجاد کنند و در فعالیت‌های علمی مشارکت داشته باشند.

در ادامه با هم مباحث جدید موجود در شیمی پایه یازدهم را مرور می‌کنیم:

فصل اول: قدر هدایای زمینی را بدانیم

با گسترش علوم تجربی شیمی دان‌ها به رابطه میان خواص مواد با عناصر سازنده آن‌ها پی برده‌اند. همینطور آن‌ها دریافتند که با دادن گرما به مواد با ترکیب آن‌ها به یکدیگر می‌توانند این خواص را تغییر دهند. به این ترتیب گسترش علم شیمی به آنجایی رسید که برای بدست آوردن خواص مورد نظر مواد را با اندازه‌های مختلف با هم ترکیب کنیم. برای تعیین خواص موارد از پارامترهای مختلفی مانند آرایش اتمی ذرات، موقیت آن‌ها در جدول مندلیف، شعاع اتمی آن‌ها و... استفاده می شود. این دقیق موضوع بحث در این فصل آموزشی است.

در این فصل دانش آموزان الگوها و روند فرآیندهای شیمیایی و موارد مختلف را می‌آموزند و با استفاده از ترتیبی که عناصر در جدول مندلیف دارند، خصوصیات دسته‌های مختلف را مشخص می‌کنند. با توجه به خصوصیاتی که هر دسته از عناصر جدول مندلیف در جدول دارند،آن ها را به زیر دسته‌های متفاوتی تقسیم بندی می‌کنند که به نوعی این تقسیم بندی جدید را می‌توان شمایل تازه از جدول مندلیف دانست. در زیر با هم این دسته بندی عناصر را مشاهده می‌کنیم.

در ادامه همین مباحث در مورد شعاع اتمی عناصر مختلف به دانش آموزان توضیحاتی داده می‌شود و درباره ارتباط خواص مواد با شعاع اتمی هر کدام از ذرات ماده توضیحاتی داده می‌شود. بر همین اساس با اندازه گیری تقریبی شعاع اتمی به موقعیت آن در جدول دسته بندی عناصر و خصوصیات آن پی می‌بریم.

پس از معرفی دسته‌های مختلف عناصر در جدول و بیان ویژگی هر کدام از آن‌ها به بخش مربوط به انجام محاسبات روی واکنش‌های شیمیایی می‌رسیم. از اینجا به بعد مباحث به صورت تقریبی مانند کتاب شیمی سال سوم دبیرستان می‌شود. دانش آموزان می‌آموزند که چگونه موازنه کنند و مقدار بدست آمده از مواد مختلف در اثر انجام واکنش‌های شیمیاییی متفاوت، چقدر خواهد بود.

در ادامه این فصل به معرفی خواص فلزات موجود در جدول عناصر پرداخته می‌شود و سپس در مورد مواد نفتی مطالبی آورده می‌شود. در این بخش از عنصر کربن (C) به عنوان مهمترین عنصر در آرایش مواد نفتی نام برده می‌شود و هیدروکربن‌ها و پیوندهای متفاوتی که با هم دارند، برای دانش آموزان آموزش داده می‌شود. همچنین تا پایان فصل به تمامی موضوعات پیرامون هیدروکربن‌ها و ترکیبات آن‌ها پرداخته می‌شود و در مورد استخراج مواد نفتی، پالایش و مصارف مختلف آن، اطلاعات کاملی برای دانش آموزان آورده شده است.

فصل دوم: در پی غذای سالم

مهمترین منبع انرژی زمین، خورشید است؛ به گونه ای که با ایجاد تغییرات جزئی در این منبع انرژی و یا عدم حضور آن، ادامه حیات در زمین ناممکن خواهند بود. بعد از نور و گرمای خورشید، هوا و آب به عنوان مهمترین منابع برای ادامه حیابت زمینی نیاز است. در این فصل به صورت کلی در مخورد موادی که بدون آن‌ها حیات بر روی زمین ممکن نخواهد بود، صحبت می شود؛ این مواد از انرژی خورشیدی گرفته تا مواد غدایی هستند که ما برای ادامه حیات آن‌ها را مصرف می‌کینم، شامل می‌شود. ورود هر کدام از این مواد به بدن موجوات زنده، دلیل انجام بسیاری از واکنش‌های شیمیایی است که در این فصل آموزش داده می‌شوند.

در ابتدای فصل دوم کتاب شیمی پایه یازدهم، دربازه غذا و ضروریت آن برای ادامه حیاب بشر توضیح داده می‌شود تا دانش آموزان ماهیت مواردی که در این فصل می‌آموزند، آشنا شوند. در این فصل دانش آموزان اطلاعات کاملی را درباره ماده و انرژی، تفاوت دما و گرما، تاثیر گرما بر واکنش‌های شیمیایی، جاری شدن انرژی گرمایی، آنتالپی و آنتالپی پیوند، تعیین H∆ در واکنشهای شیمیایی، هانون هس و سرعت واکنش مطالبی به دانش آموزان منتقل می‌شود.

فصل سوم: پوشاک، نیازی پایان ناپذیر

پوشاک بدن را در برابر عوامل محیطی مختلف مانند گرما، سرما، نور خورشید و سایر عوامل محیطی حفظ می‌کند. با گسترش و توسعه علم و فناوری و همچنین ایجاد نیازهای خاص برای پوشش، پوشاک مختلفی از قبیل کلاه ایمنی، کفش پنجه فولادی، مچ بندهای صنعتی و ... تولید شدند. هر کدام از این پوشش‌ها بدن انسان را در برابر عوامل محیطی که ممکن است به انسان صدمه وارد کند، حفظ می‌کند.

در ابتدا پوشاکی که توسط انسان‌ها به صورت صنعتی تولید می‌شد از الیاف طبیعی مانند پشم و پنبه بود. با گسترش فناوری و توسعه علم شیمی، الیاف مصنوعی مانند پلی استرها ایجاد شدند و نیاز روز افزورن پوشاک برای انسان‌ها را تامین کردند. در تصویر زیر، روند تولید الیاف پشمی، نخی و پلی استر را در جهان می‌بینید.

در این فصل به صورت کلی در مورد پوشاک به عنوان محافظ در برابر عوامل محیطی صحبت می شود. پس از معرفی انواع الیاف، مبحث بسپارش برای دانش آموزان تدریس می‌شود. بسپارش سا همان پلیمری شد، فرآیندی است که طی آن در یک شرایط خاص مولکول‌های کوچک در کنار هم قرار گرفته و زنجیره‌ای بلند با جرم مولی بالاتری را ایجاد می‌کنند. در ادامه این مباحث، ترکیبات آلی معرفی شده و درباره پیوندهای مختلف عنصر کربن مطالبی آورده می‌شود.

پس از یادگیری موارد اولیه این فصل، دانش آموزان با پلی اتن، الکل‌ها، کربوکسیلیک اسید و استرها آشنا می‌شوند و دربازه نحوه واکنش هر کدام، مطالبی را آموزش می‌بینند.

کلام آخر در مورد شیمی سال سوم دبیرستان

شیمی سال سوم دبیرستان (شیمی (2) پایه یازدهم) یکی از مهمترین درس‌های پیش رو برای دانش آموزان رشته‌های ریاضی و تجربی است. این کتاب در کنکورهای سراسری، تقریبا نیمی از سوالات را شامل می‌شود و یادگیری آن برای ورود به دانشگاه برای تمام دانش آموزان الزامی است. اگر شما دانش آموزان هستید یا قصد دارید خود را برای ورود به دانشگاه آماده کنید، نیازمند یادگیری شیمی سوم دبیرستان و سایر دروس موجود در کنکور سراسری هستید. یکی از مراکزی که آموزش‌های جامعی در این حوزه را در اختیار دانش آموزان قرار داده است، فرادرس است. برای مشاهده آموزش‌های کنکور و دبیرستان فرادرس، می توانید به لینک زیر مراجعه کنید: