نقاشی زبان کودکان است ، کودکان از طریق نقاشی کشیدن ، قصه گویی ، بازی کردن و ... شناخته می شوند و برخلاف بزرگسالان هستند. نقاشی به ما کمک می کند تا به دنیای درونی و روح کودک پی ببریم و بدانیم چه نیازهایی دارند ؟ آیا کودک ناسازگار و یا بیمار است ؟ کودک در بزرگسالی چه کاره خواهد شد ؟


کودکان به نقاشی کشیدن علاقه زیادی دارند و آنچه که می کشند بازتاب دنیای درونی آنهاست. در طول چهل سال گذشته نقاشی کودکان به عنوان بخش مهمی از تشخیص های متخصص اطفال به کار می رود .

تاریخچه تحلیل نقاشی کودکان از دیدگاه روان شناسی

لازم به ذکر است که پیاژه (روانشناس مطرح و بزرگ در نظریه رشد مرحله ای ) در سال 1929 نقاشی های کودکان را به عنوان بخشی از مراحل رشد مرحله ای در نظر گرفته بود و همچنین این روند را در 4 مرحله شناختی طبقه بندی کرد.
در سال‌های بعد آن چهار مرحله رشد شناختی توسط نظریه پرداز های جدید روانشناسی اصلاح و به نظریه مدرن پیاژه طبقه بندی شد.
قابل ذکر است چون این مقاله در حوزه کودکان است و مرحله چهارم رشد شناختی در مرحله نوجوانی می باشد ما از بیان این مرحله صرف نظر می کنیم.
این سه مرحله عبارتند از:

1. مرحله حسی حرکتی (0 تا 2 سال )

کودکان می توانند یک مداد را در دست بگیرند و روی علامت هایی که روی کاغذ می گذارند تمرکز کنند و یا به عبارتی دیگر خط خطی کنند.
کودکان در این سن، روابط بین مداد رنگی به عنوان وسیله و کاغذ به عنوان یک سطح که می توان مداد رنگی را روی آن انتقال داد و الگوها را تولید کرد، می یابند.
کودکان معمولا در یک سالگی قلم به دست می گیرند و با آن به کاغذ ضربه می زنند بدون آنکه بتوانند اثری روی کاغذ به جا بگذارند .
از ۱۳ تا ۲۰ ماهگی نوزادان قادر به هماهنگی انجام دو عمل کنش وواکنش مستقل از هم می شوند و آنها را در زمان واقعی به هم متصل می کنند.
ازدیدگاه ویکتورلونفیلد:
خط خطی های بدون نظم وآشفته درابتدا تنها نشان دهنده حرکتهای لذتبخش عضلانی هستند و
تلاشی برای به تصویرکشیدن جهان پیرامون شان ندارند .

2. مرحله ارتباط متقابل (۲ تا ۵ سال)

کودکان در سن 18تا 20 ماهگی موفق به کشیدن خطوط می شوند و میل ذاتی شان به اثر گذاری و لذت بردن از کارهای خود ساخته ، مهم ترین عامل در بروز شکل گیری این خطوط است .
به مرور زمان ، خط خط های اولیه معنا و مفهوم بیشتری پیدا می کند، این مرحله کودکان می توانند بر روی انواع خط های درهم برای نمایشی از اشیا تمرکز کنند. ابتدا آنها یاد می‌گیرند که الگوهای متفاوتی را بکشند. به عنوان مثال خطوط افقی و عمودی یا دایره .
سپس آنها یاد می گیرند که آنها را با هم ترکیب کنند تا نمایانگر یک شی، مثل خورشید، انسان یا حتی یک دوچرخه باشد.

3. مرحله بعدی ( 5 تا 10 سال )

از 5، 6 سالگی به بعد کودک قدرت و توجه بیشتری پیدا می کند و چون لغات بیشتری آموخته است، بهتر از قبل می تواند اختلاف اشیا را با هم درک کند. در این مرحله کودکان ابتدا یاد می گیرند تا نمایش و صحنه ای را خلق کنند، بنابراین نقاشی در این دوران ترسیمی از چیزهایی است که برایش مهم اند. در 6 سالگی کودکان علاوه بر انسان، زمین و آسمان را هم در نقاشی می کشند. همچنین باید بدانیم که آن ها نمایش بسیار متفاوتی از یک شخص را می توانند نقاشی کنند.
اما در ابتدا آنها قادر به تمرکز بر بعد سوم نیستند. از حدود 8 سالگی کودکان شروع به تمایز بین صحنه پیش زمینه و صحنه پس زمینه می کنند و شکل انسانها بیشترحالت حقیقی دارد ، متناسب است و رنگ هارا طبق قانون انتخاب می کند.کودکان ۱۰ ساله می توانند در نقاشی “یک زمین میانه” و همچنین یک پیش زمینه و پس زمینه را معرفی کنند.
ازدیدگاه بتی ادواردز:
در9 یا 10 سالگی،کودکان تلاش می کنند تا جزئیات بیشتری رادرطراحی های واردکنندبه امیدنزدیکی بیشتربه واقعیت خود.دلواپسی و توجه به محل قرارگیری تصاویر جای خودرابه دلواپسی درباره چگونه به نظرآمدن تصویرها می دهد.دراین دوره بیشتر شاهدتصاویری ازتانک،دایناسوروقهرمانان مافوق طبیعی درنقاشی پسرهاواسب،منظره های زیباومدلهاوغیره درنقاشی دخترهاهستیم .
از 12 سالگی به بعد توانایی انتقاد کردن در کودک تکامل یافته ، علاقه اش به نقاشی کم و کمتر می گردد مثل اینکه مایل است این استعداد ذاتی را ذخیره کند و کودک نه تنها می تواند در موردجنبه عملی اشیاء فکر نماید بلکه می توانند با سلیقه و ذوق در مورد آن ها بیاندیشد.

شخصیت کودکان از طریق نقاشی

نقاشی نیز مانند سایر توانایی های ذهنی و عملکردهای کودک ، تابع مستقیمی از سن، شرایط محیطی، نوع ارتباطات درونی و بیرونی خانواده، نوع محرکات ارائه شده به کودک، حساس بودن و پاسخگو بودن محیط نسبت به نیازهای ذهنی و روانی کودک و ویژگی ها و گرایشات کلی شخصیتی کودک است .
کودك دوران اول زندگی خود را که مهم ترین قسمت زندگی است درخانواده خود می گذراند. نخستین تجربه های سازشی وی بااعضای خانواده تحقق می یابد. کودك باید بتواندآنچه دردل داردآزادانه بیان کند و نقاشی ابزارمناسب برای بیان این آزادی است . در واقع کودک از طریق نقاشی کشیدن حالات روحی و احساسات موجود و کشمکش های درونی خود را بیان می کند و حتی با کشیدن نقاشی این کشمکش ها را کاهش می دهد. نقاشی چیزی درحدفاصل میان بازی وتصویرذهنی است وبرخلاف سایرشکلهای بازی دنیای واقعی را بازنمایی می کند . بیان آرزوهاوتمایلات درکودکان همیشه به صورت مستقیم انجام نمی گیرد، بلکه بیشتربه طورغیرمستقیم وازطریق فعالیت های هنری عملی می شود و همین بیان غیر مستقیم درشناخت پرورش کودکان وکمک به آنان ارزش ونقش موثری دارد.آنچه در وجودکودك می گذرد درهنرش جا می گیرد وازطریق دستان کوچکش ازدرون به بیرون تراوش می کند. نقاشی کشیدن آزادانه کودک به منزله تست هوش تست شخصیت وابزاری جهت فرافکنی ورمزگردانی می باشد. بنابراین نقاشی دارای ارزش رمزی نیز می باشد.
نقاشی فعالیتی است شخصی ( شیلر ) معتقد است انسان ها ذاتا فعالند و بازی یکی از شیوه های تخلیه انرژی اضافی است. لذا نقاشی می تواند به منزله نوعی بازی برای کودکان مطرح باشد. ازدیدگاه نظریه روانکاوی،
نقاشی به منزله فعالیتی بالینی فرافکنی است یعنی ازطریق نقاشی فرد می تواندآنچه راکه درضمیرناخودآگاه دارد واحتمالاباعث ناراحتی واضطرابش می شود بیان کند.