زمانی که بدن کودک شروع به رشد و تغییر به سمت بزرگسالی می کند در واقع بلوغ اتفاق می افتد. در دختران سینه ها شروع به رشد می کنند و اولین پریود خود را تجربه می کنند؛ در پسران صدا کلفت می شود و موهای صورت شروع به رویش می کنند . سن متوسط شروع بلوغ در دختران در حالت طبیعی بین 8 تا 13 سالگی و در پسران بین 9 تا 14 سالگی بلوغ شروع می شود. هر کودکی ممکن است کمی زودتر یا دیرتر از این سن به بلوغ برسد. در واقع بلوغ بالای هشت سال و پایینتر از چهارده سال در دختران نرمال است. فرایند بلوغ حدود چهار سال ممکن است طول بکشد.


در طول زندگی افراد وقایعی رخ می دهد که از اهمیت خاصی برخوردار است و به عنوان نقطه عطفی در زندگی از آنها یاد می شود. بلوغ یکی از این وقایع است. در واقع بلوغ دوره ای مابین کودکی و بزرگسالی است که در این دوره تغییرات دینامیک در مغز و غدد بدن باعث تغییرات جسمانی ، روانی و رفتاری در فرد می شود.


از نظر لغوی ، بلوغ در فرهنگ فارسی به معنای رسیدن و رسیدن به سن رشد، مرد شدن، زن شدن ، رسیدگی و پختگی و به حد کمال رسیدن آمده است. ما از نظر علمی، منظور از بلوغ یا نوجوانی ، رشد و بلوغ در کلیه ی جنبه ها اعم از فیزیکی، عقلی و اجتماعی است. در بلوغ، غده هیپوفیز هورمونهایی آزاد می کند که به بدن سیگنال می دهد تولید هورمونهای جنسی استروژن و پروژسترون در دختران یا تستوسترون در پسران را شروع کند. در نتیجه این تغییرات هورمونی، در دختران ابتدا پستانها رشد می کنند و در نهایت اولین قاعدگی اتفاق می افتد.
هنگامی که منطقه‌ای از مغز به نام هیپوتالاموس شروع به انتشار هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (هورمون (GnRH) می‌کند. این هورمون GnRH به غده هیپوفیز می‌رسد، (غده هیپوفیز غده کوچکی در زیر مغز است که با تولید هورمون‌، غدد دیگر در سراسر بدن را کنترل می‌کند)، دو هورمون دیگر برای بلوغ موسوم به هورمون لوتئینی (LH) و هورمون محرک فولیکول (FSH) را آزاد می‌کند.

اتفاقاتی که در طی بلوغ برای هر پسر و دختر می‌افتد، عبارتند از:

• پسران: هورمون‌های بلوغ از طریق جریان خون به بیضه می‌رسند و سیگنال تولید اسپرم و هورمون تستوسترون را آزاد می‌کنند؛ موهای تیره، زبر و فرفری نیز بالای آلت تناسلی و بر کیسه بیضه پسران می‌روید، که بعداً زیر بازوها و در منطقه ریش و سبیل هم رشد خواهد کرد. آلت تناسلی و بیضه‌ها بزرگتر شده و حالت نعوظ، (که پسران در نوزادی هم تجربه می‌کنند) در دفعات بیشتری تکرار می‌شود. انزال ( انتشار مایع منی حاوی اسپرم) نیز رخ خواهد داد. خش در صدا پسران نشانه ی آن است که صدای پسران در حال تغییر و بم شدن است. گاهی پسران از حساسیت به لمس و یا تورم زیر نوک سینه‌های خود، نگران می شوند. این حالت که به طور موقت و به دلیل رشد بافت سینه است، ژنیکوماستی نامیده می‌شود و در دوران بلوغ برای حدود 50 درصد از پسران اتفاق می‌افتد. اما معمولاً در عرض 6 ماه (یا بیشتر) برطرف می‌شود.
• دختران: هورمون‌های بلوغ به تخمدانها (دو اندام بیضی شکل که در سمت راست و چپ رحم قرار دارند) می‌رسند و با شروع بلوغ و آزادسازی تخمک و تولید هورمون استروژن، باعث بالغ شدن بدن دختران شده و آن‌ها را آماده بارداری می‌کند که این رویداد با شروع قاعدگی (اولین پریود) دختران، به اوج خود خواهد رسید. برای اکثر دختران نخستین شواهد بلوغ، رشد سینه‌هاست، اما می‌تواند رشد موهای ناحیه تناسلی نیز باشد. در ابتدا سینه‌های یک دختر به شکل توده لطیف، کوچک و سفت، (به نام جوانه سینه) در زیر یک یا هر دو نوک سینه‌ شروع رشد می‌کند؛ در طی یک یا دو سال بعد، بافت سینه بزرگتر شده و سفتی آن کمتر خواهد شد. موهای تیره، زبر و فرفری در منطقه لابیا (چین‌های پوست اطراف واژن) ظاهر خواهد شد و بعداً موهای مشابهی نیز در زیر بغل شروع به رشد خواهد کرد. بدن دختر شروع به تولید چربی (به خصوص در سینه‌ها و اطراف باسن و ران) خواهد کرد. خطوط کانتور بدن او به تدریج شبیه به فرم بدن یک زن خواهد شد. بازوها، ران‌ها، دست‌ها و پاها نیز بزرگتر خواهد شد.
در همان زمان، غدد آدرنال در پسران و دختران شروع به تولید گروهی از هورمون‌ها به نام آندروژن آدرنال می‌کند. این هورمون‌ها باعث تحریک رشد موهای ناحیه تناسلی و زیر بغل در هر دو جنس می‌شود.

اولین علائم بلوغ در پسران چیست؟

• اولین علامت بلوغ در پسران معمولاٌ بزرگ شدن بیضه ها و نازک و قرمز شدن کیسه های بیضه است
• موی شرمگاهی در قاعده آلت تناسلی شروع به رشد می کند.

علائم ثانویه بلوغ در پسرها چیست؟

پس از یک سال از شروع علائم اولیه بلوغ و ظرف چند سال آتی موارد زیر تجربه می شود:
• آلت تناسلی و بیضه ها به تدریج رشد می کنند و کیسه های بیضه تیره تر می شود.
• موی شرمگاهی ضخیم تر شده و فر می خورد.
• بدن شروع به تعریق بیشتر می کند.
• سینه ها موقتاً کمی ورم می کند که طبیعی است و ارتباطی با بزرگی سینه در مردان ندارد.
• فرد ممکن است در خواب دچار انزال منی غیر ارادی شود.
• صدا گرفته می شود و تا مدتی دائماً کلفت تر می شود و تن آن دائما تغییر می کند.
• پسرها اغلب در این دوران جوش و آکنه می زنند که ممکن است سرسیاه، سرسفید یا چرکی باشد.
• کودک در این سن وارد جهش رشد می شود و قد او به طور متوسط 7 تا 8 سانتیمتر در سال بلندتر می شود و بدنش عضلانی تر می شود.

اولین علائم بلوغ در دختران چیست؟

• اولین نشانه بلوغ در دختران معمولاٌ رشد سینه هاست.
• گاهی اوقات جوانه پستان بسیار حساس است (در هنگام لمس ممکن است درد بگیرد) یا ممکن است یک پستان چند ماه زودتر از پستان دیگر رشد کند.
• موهای شرمگاهی نیز شروع به رشد می کنند. برخی دختران ممکن است متوجه رویش مو در پاها یا دستها شوند.

علائم ثانویه بلوغ در دختران چیست؟

پس از یک سال از شروع بلوغ و طی سالهای آتی علائم زیر در دختران ظاهر می شود:
• سینه ها به رشد خود ادامه می دهند و بزرگتر می شوند.
• بعد از شروع بلوغ، معمولاً دختران اولین پریود خود را تجربه می کنند.
• موی ناحیه شرمگاهی درشت و پر می شود.
• موی زیر بغل شروع به رشد می کند (برخی دختران در نواحی دیگر بدن مانند بالای لب بالا نیز رویش مو را تجربه می کنند که امری کاملا طبیعی است.)
• تعریق در دختران بیشتر می شود.
• اغلب جوش می زنند. جوشها می توانند سرسیاه، سرسفید و چرکی باشند.
• ترشحات سفید رنگ واژن شروع می شود.
• وارد یک دوره جهش رشد می شوند. از زمانی که اولین پریود خود را تجربه می کنند، 5 تا 7 سانتی متر در سال رشد می کنند و این وضعیت یکی دو سال ادامه دارد تا زمانی که به قد بزرگسالی برسند.
• بیشتر دختران وزن می گیرند و شکل بدنشان تغییر می کند. چربی های بالای بازو، رانها وبالای کمر بیشتر می شود و رانها مدورتر شده و کمر باریک تر می شود.

پس از چهار سال از شروع بلوغ در دختران شرایط بدن آنها چگونه است؟

• سینه ها شبیه به افراد بالغ شده است .
• موی شرمگاهی در سمت داخلی رانها نیز رشد کرده است.
• ناحیه تناسلی کامل رشد کرده است.
• رشد قد متوقف شده است.
کودکان باید یاد بگیرند به طور مرتب حمام کنند و از دئودورانت و ضد عرق استفاده کنند. لازم است نوجوان یاد بگیرد که چگونه یک تیغ را تمیز نگه دارد و ژیلت یک بار مصرف قبل از آنکه کند و بی اثر ‌شود، دور بیندازد و اینکه نباید آن را با دیگران به اشتراک بگذارد.