در این مقاله یکی از بحث انگیزترین تشخیص های تاریخ روانشناسی و روانپزشکی را بررسی می کنیم.


اختلال شخصیت چندگانه (ام پی دی ) یا اختلال هویت گسستی ، اختلال بحث انگیزی است که مشخصه ی آن وجود ظاهراً دو یا چند شخصیت مجزا در یک نفر است که هرکدام از آنها نام و صفات ویژگی های شخصیتی خود را دارند.


غالباً این شخصیت‌ها نام و سن و مجموعه‌ای از خاطرات و رفتارهای ویژه خود را دارند. شخص بیمار معمولاً یک هویت اصلی با نام واقعی خود دارد که منفعل، وابسته و افسرده‌است. هویت‌های جانشین نوعاً دارای ویژگی‌هایی هستند که با هویت اصلی او تعارض دارند؛ مثلاً خصمانه، کنترل‌کننده، و خود ویرانگرند. در بعضی موارد این شخصیت‌ها ممکن است حتی در ویژگی‌هایی مثل دست خط، استعدادهای هنری و ورزشی و آشنایی به زبان‌های خارجی با هم تفاوت داشته باشند.
بسیاری از افرادی که به این اختلال دچار می شوند ، براساس ادعاهای خود در دوران کودکی دستخوش بهره‌کشی جسمی و جنسی بوده‌اند، اما از آنجایی که خاطرات کودکی ممکن است تحریف شود و افرادی که گرفتار این اختلال هستند، بسیار تلقین پذیر بوده‌اند، در صحت و سقم این ادعاها تردیدهایی وجود دارد.


بیماران چند شخصیتی غالباً زن ها هستند که این واقعیت ناشی از احتمال بهره‌کشی جنسی بیشتر از دختربچه‌هاست. (بون و دریچر، 1993)
برجسته‌ترین و معروف‌ترین انواع اختلال‌های روان شناختی، اختلال هویت گسستی هستند که انواع مختلفی از اختلال‌های گسستی وجود دارند :
افراد با ناتوانی در یادآوری یا شناسایی تجربه‌های پیشین (یادزدودگی گسستی)، با ترک از منزل و سرگردانی (فرار گسستی) یا با رشد یک شخصیت کاملاً جداگانه (اختلال شخصیت چندگانه).
بیمارانی که گرفتار اختلال گسیختگی شخصیت هستند، غالباً بسیار خوب هیپنوتیسم می‌شوند. آن‌ها گزارش می‌دهند که تجربه خلسه شباهت به تجربه‌هایی دارد که در دوران کودکی پیدا می‌کردند. (بلیس، 1980)
در میان متخصصان بهداشت روانی، دو دیدگاه مختلف درباره ی اختلال گسیختگی شخصیت وجود دارد؛ عده ای بر آن اند که این اختلال شایع است اما غالباً ناشناخته می ماند یا آن را درست تشخیص نمی دهند.

فرار گسستی

فرار گسستی، یک شکل نا معمول تر از یادزدودگی است که در آن، افراد با رشد چیزی که فرار گسستی نامیده می‌شود، از استرس دوری می‌گزینند. افراد مبتلا از منزل خارج می‌شوند و افراد ظاهراً با دیگران ارتباط طبیعی خود را حفظ می‌کنند. پس از مدتی، چند روزه، چند ماه یا گاهی چند سال ،آن‌ها به‌طور ناگهانی «به خود می‌آیند» و خودشان را در مکانی نا آشنا بدون این که بدانند چگونه به آن جا رسیده‌اند و همراه با یادزدودگی گسستی کامل درباره ی دوره ی فرار می‌یابند. بهبودی معمولاً کامل است، ولی به ندرت افراد تجربه‌هایی را که در طی حالت فرار روی می‌دهند، به خاطر می‌آورند.

وقایع مهم افزایش اختلال شخصیت چندگانه (ام پی دی )

در سال 1789 ، یکی از نخستین موارد درباره ی زن آلمانی جوانی گزارش شد که چند شخصیت داشت ، از جمله زنی فرانسوی و یک پسر بچه .
در سال 1816 ، نخستین مورد مستند شخصیت چندگانه در ایالات متحده دیده شد ( مری رینولدز )
در سال 1875 ، این حالت را باز در فرانسه ( شخصیت چندگانه ) نامیدند.
در سال 1886 ، دکتر جکیل و آقای هاید ، نوشته رابرت لوئیس استیونسون ، مسأله ی وجود دو شخصیت در یک کالبد را میان مردم رواج داد.
در سال 1957 ، سه چهره ی ایو منتشر و فیلم آن نیز ساخته شد.
در سال 1960 ، هشت مورد از این اختلال گزارش شد.
در سال 1976 ، فیلم سیبیل اکران شد.
در سال 1980 ، تشخیص ام پی دی برای اولین بار وارد (دی اس ام) شد. کتاب میشل به یاد می آورد ادعا کرد که اذیت و آزار در آیین های شیطان پرستی، علت اصلی ام پی دی است.
در سال های 1980-1990 ، پوشش رسانه ای در قالب کتاب های عامه پسند و برنامه های تلویزیونی که (قربانیان) ام پی دی را تصویر می کردند اوج گرفت.
در سال 1985 ، ریچارد کلوفت روانپزشک ادعا کرد که 250 بیمار مبتلا به ام پی دی را درمان کرده است.
در سال 1986 ، 6000 مورد ام پی دی در آمریکای شمالی گزارش شد.
در سال 1987 ، اولین واحد درمان برای بستری کردن بیماران ام پی دی در بیمارستان راش پرسبیتری شیکاگو تأسیس شد؛ واحدهای دیگری در سراسر کشور به وجود آمدند.
در سال 1995 ، بیش از 40000 مورد در آمریکای شمالی گزارش شد. دایان هومنانسکی اولین روانپزشکی بود که به علت کژکاری و القای شخصیت چندگانه به یک بیمار آسیب پذیر گناهکار اعلام شد.
در سال 1996 ، تا امروز دعاوی حقوقی موفق دیگری بر ضد طرفداران اصلی تشخیص ام پی دی و بر ضد واحدهای درمانی بیمارستان ها ثبت شده اند. بیمارستان ها بستن این واحدها را آغاز می کنند. میزان شیوع بیماری فروکش می کند.

نشانه‌های رفتاری و خلقی اختلال شخصیت چندگانه ( ام پی دی)

فرد مبتلا به بیماری اختلال چند شخصیتی، ممکن است دچار اختلالات روانی دیگری هم باشد. نشانه‌های رایج این اختلالات عبارت‌اند از: افسردگی، نوسان خلقی، تمایلات خودکشی، اختلال‌های مربوط به خواب (بی‌خوابی، وحشت‌های شبانه و راه رفتن در خواب)، اضطراب، وحشت‌زدگی (یا حمله ی هراس) و فوبیا، سوءِمصرف الکل و مواد مخدر، آداب وسواسی و جبری (بی‌اختیار)، نشانه‌هایی شبیه به نشانه‌های روان‌پریشی (مثل توهم‌های دیداری و شنیداری)، اختلالات مربوط به تغذیه.
از دیگر نشانه‌های احتمالی اختلال چند شخصیتی می‌توان به سردرد، فراموشی، نداشتن درک از زمان، خلسه و تجربه‌های خارج از بدن اشاره کرد. بعضی از افراد مبتلا به این اختلال متمایل به رفتار‌های خودآزارانه، خودویرانگرانه و حتی خشونت‌آمیز می‌شوند (هم خشونت در قِبال خود و هم در قِبال دیگران)، مثلا فرد مبتلا به بیماری چند شخصیتی، ممکن است تن به کار‌هایی بدهد که در حالت عادی انجام نمی‌دهد؛ کارهایی، چون رانندگی با سرعت زیاد یا دزدیدن پول از دوست یا کارفرما. در این وضعیت انگار نیرویی غیر از خودشان او را وادار به انجام این کار‌ها می‌کند. بعضی این احساس را این‌طور تعریف می‌کنند؛ اگر فرض کنیم بدن‌شان خودرو است، به‌جای آنکه پشت فرمان نشسته باشند، مسافر آن هستند.

روند تشخیص اختلال شخصیت چندگانه ( ام پی دی)

غالباً تشخیص بیماری چند شخصیتی زمان بر است. مبتلایان به این اختلال ، پیش از آنکه به مرحله تشخیص برسند، حدود هفت سالی را در برنامه های درمانی مختلف سلامت روان شرکت می کنند. این مسئله طبیعی است، چرا که نشانه های بیماری چند شخصیتی با بسیاری از اختلالات روانی دیگر شباهت دارد. بسیاری از افراد مبتلا به این اختلال، در کنار آن از اختلال شخصیت مرزی یا اختلالات روانی دیگری، چون افسردگی و اضطراب رنج می برند که کار تشخیص را به مراتب دشوارتر می کند.
در ادامه با هم نگاهی به ضوابط و معیارهای کتاب راهنمای DSM برای تشخیص اختلال شخصیت چندگانه خواهیم داشت:
وجود دو یا چند هویت یا شخصیت متمایز به‌گونه‌ای که هرکدام از این شخصیت‌ها، ادراک و طرز تفکر متفاوتی نسبت به خود شخص و محیط اطرافش داشته باشد.
فراموشی حتما باید تشخیص داده شود، به‌گونه‌ای که شخص در به خاطر آوردن رویداد‌های روزمره، اطلاعات مهم شخصی و یا رویداد‌هایی که منجر به ضربه ی روحی شده‌اند، دچار مشکل شود.
بیماری چند شخصیتی باید باعث ناراحتی و اضطراب شده باشد یا آنکه یک یا چند جنبه ی اصلی از زندگی تحت‌تأثیر آن مختل شده باشد.
ناراحتی و اضطراب ناشی از عادات فرهنگی و مذهبی نباید در روند تشخیص اختلال دخیل باشد .
نشانه‌های روانی ناشی از مصرف ماده‌ای بخصوص (مثل خمودی بعد از مصرف دارو یا رفتار ناشی از مصرف الکل) یا بیماری دیگر (مثل تشنج‌های جزئی یا محدود) نباید در روند تشخیص اختلال دخیل باشند.

تجربه های بیماری اختلال شخصیت چندگانه ( ام پی دی )

مواردی از شخصیت چندگانه که در تلویزیون ، کتاب های عامیانه و در فیلم هایی چون سه چهره ی ایو و سیبیل تصویر شده اند ، سال های زیادی توجه عموم را به خود جلب کرده اند و همچنان نیز دیده می شوند.
در سال 2005 ، رابرت آکسنام کتاب ذهن از هم گسیخته را منتشر کرد و مدعی شد که الکلیسم ، پراشتهای عصبی و عصبانیت های او ناشی از این بود که 11 ( شخصیت ) ناهمگون داشته ، که برخی از آنها پیر، برخی جوان، برخی مرد و برخی زن بوده اند.
در سال 2009 ، برنامه تلویزیونی ایالات متحده ی تارا آغاز شد، که در آن زنی که دارای شوهری بسیار صبور و دو فرزند نوجوان است در قالب یکی از سه هویت خود ظاهر می شود ؛ دختر نوجوانی که دیوانه ی سکس و خرید است، مرد کله خری که عاشق تفنگ است و زن خانه داری به سبک دهه ی 1950 .
بیماران مبتلا به شخصیت چندگانه غالباً به صورت کسانی تصویر می شوند که سال های سال با بدیل های گوناگونی زیسته اند که تا زمان درمان از آنها بی اطلاع بوده اند.
در داستان دکتر جکیل و آقای هاید که سال 1886 منتشر شد، دکتر جکیل مهربان به آقای هاید آدمکش تبدیل می شد.
در دهه ی 1990 ، مردم گاهی ادعا می کردند که ده ها و حتی صدها بدیل ، شامل دیو ، بچه ، موجود فضایی و جانور دارند. بررسی جدیدی درباره ی 180 روانپزشک کانادایی نشان داد که تقریباً 30 درصد آنها در وجود این اختلال تردید دارند. ( مائی 1995)

درمان بیماری اختلال شخصیت چندگانه ( ام پی دی )

درمان قطعی برای اختلال چند شخصیتی وجود ندارد، با این حال، اگر بیمار تعهد کافی داشته باشد، شرکت در برنامه‌های درمانی بلندمدت نتیجه‌بخش خواهد بود. ازجمله روش‌های درمانی مؤثر می‌توان به صحبت‌درمانی، روان درمانی و درمان با استفاده از هیپنوتیزم اشاره کرد؛ روش‌های کمکی دیگری، چون هنردرمانی یا حرکت درمانی هم می‌توانند نتیجه‌بخش باشند.
دارویی برای درمان اختلال چند شخصیتی وجود ندارد، بنابراین بخش اصلی درمان متکی بر رویکرد‌های روان‌شناختی خواهد بود. درمان اختلالات همزمان دیگر نظیر افسردگی یا اثرات ناشی از مصرف مواد یا دارو‌های
بخصوص، در بهبود وضعیت عمومی بیمار نقش اساسی دارد.

نشانه‌های اختلال چند شخصیتی، اغلب با نشانه‌های اختلالات دیگری، چون اضطراب و افسردگی شباهت دارد، به همین خاطر در طول دوره ی درمان این اختلال و در کنار رویکرد‌های یاد شده، معمولا دارو‌هایی هم به‌منظور درمان اختلالات دیگر تجویز می‌شوند.
به گفته کلوفت باید بین دو ونیم تا چهار ساعت با بیمار مصاحبه شود. نباید اجازه داد که مصاحبه شوندگان استراحت یا تجدید قوا کنند... در یکی از موارد خاص و دشوار، نخستین علامت گسستگی در ساعت ششم مصاحبه ملاحظه می شود و جابجایی خود به خود و قطعی شخصیت ها در ساعت هشتم رخ داده است.

منابع :
آکوسلا(1999) ، کنی (1986) ، لافتس (1996) ، نیتن(1994) ، پندرگراست(1995)
روانشناسی عمومی